ژنتیک و عوامل محیطی

تراتوژن به هر عاملی گفته می شود که با تحت تاثیر قرار دادن جنین ممکن است ایجاد نوعی از ناهنجاری بکند. تراتوژن ها معمولاً زمانی مورد توجه و شناسایی قرار می گیرند که شاهد افزایش وقوع نقص مادرزادی خاصی باشیم. به عنوان مثال، در اوایل دهه 1960، دارویی به نام تالیدومید برای درمان تهوع صبحگاهی مورد استفاده قرار گرفت که متعاقب آن ناهنجاری های مادرزادی بسیار جدی در اندام ها گزارش گردید و از آنجا تالیدومید به عنوان یک تراتوژن شناسایی شد.

برخی از انواع تراتوژن ها را می توان در خانه و یا محل کار نیز یافت که البته اثرگذاری آنها بستگی به نوع تراتوژن، مقدار مواجهه، طول مدت زمان مواجهه و همینطور زمان در معرض قرار گرفتن دارد. زمانی که جنین‌ها در برابر تراتوژن بسیار آسیب‌پذیرترهستند، نیمه اول بارداری است.

عوامل تراتوژن شناخته شده عبارتند از عوامل عفونی (سرخچه، سیتومگالوویروس، واریسلا، هرپس سیمپلکس، توکسوپلاسما، سیفلیس و غیره)، عوامل فیزیکی (عوامل یونیزان، هایپرترمی)، بیماری های مادر (دیابت، PKU مادر)، مواد شیمیایی محیطی (ترکیبات ارگانیک جیوه، بی فنیل پلی کلره یا PCB)، علف کش ها و حلال های صنعتی و داروها (قابل تهیه با نسخه و یا بدون نسخه).

به طور کلی، در صورت نیاز به دارو توسط مادر باردار، کمترین دوز باید استفاده شود و ترجیحا از درمان های دارویی متعدد بخصوص سه ماهه اول بارداری خودداری شود.

انواع یا شدت ناهنجاری های ناشی از یک عامل تراتوژن به زمینه های ژنتیکی مادر و جنین بستگی دارد. به عنوان مثال، وضعیت متابولیسم مادر برای یک داروی خاص تعیین می کند که جنین در معرض چه متابولیت هایی قرار خواهد گرفت. حساسیت ژنتیکی جنین به یک عامل تراتوژنیک خاص نیز اهمیت زیادی دارد.

دو مورد از عوامل قابل پیشگیری نقص های مادرزادی، ناتوانی های رشدی و عارضه های جانبی مربوطه، مصرف الکل و سیگار در دوره بارداری است. الکل می تواند از خون مادر و از طریق جفت به جنین برسد و البته به مدت بیشتری (نسبت به مادر) نیز در جنین بماند. نقایص مادرزادی مرتبط با الکل در سه تا هشت هفته ابتدای بارداری شروع می شود و این زمانی است که شاید مادر حتی از بارداری خود نیز فعلا بی اطلاع است. سندرم الکلی ناهنجاری در نوزادان متولد شده از مادرانی که در دوران بارداری الکل مصرف کرده اند شایع ترین علت شناخته شده غیر ژنتیکی (غیر ارثی) عقب ماندگی ذهنی در برخی از کشورهای غربی است.

کشیدن سیگار در دوران بارداری خطر کم وزنی نوزاد در هنگام تولد، زایمان زودرس و یا هر دو را تقریباً دو برابر می کند. نوزادانی که نارس و با وزن کم متولد می شوند با افزایش خطر مشکلات جدی سلامت در دوران نوزادی، ناتوانی های مادام العمر مزمن (به عنوان مثال، فلج مغزی، عقب ماندگی ذهنی) و احتمالاً مرگ مواجه می شوند. حتی اخیرا برخی مطالعات ارتباط احتمالی بین مواجهه با دود سیگار در دوره جنینی و مشکلات رفتاری بعدی در سنین کودکی و بلوغ را نیز نشان داده اند.

پژوهش ها نشان داده اند که در معرض بودن به موادی مانند ماری جوانا، کوکائین، اکستازی و سایر آمفتامین ها و هروئین در دوره بارداری باعث کاهش وزن هنگام تولد، نقایص مادرزادی، و مشکلات یادگیری یا رفتاری می گردد.

دیابت کنترل نشده در دوران بارداری خطر نقایص مادرزادی را به همراه دارد زیرا گلوکز می تواند به عنوان یک عامل موثر تراتوژن در دوران بارداری عمل کند. زنان باید قبل از اقدام به بارداری در مورد تشخیص مواردی مانند دیابت و کنترل سایر موارد تراتوژن ها و عوامل خطر احتمالی با پزشک، مراقبین سلامت و یا مشاورین ژنتیک ملاقات کنند و راهنمایی های لازم را جهت انجام اقدامات مورد نیاز کسب کنند.