اوتیسم چیست؟

طیف اختلالات اوتیسم مجموعه ای از کم توانی ها در سیستم عصبی-رشدی و مشکلات جدی در روابط اجتماعی، ارتباطات کلامی و غیرکلامی، وجود رفتارهای تکراری و علایق محدود فرد مبتلا می باشد. واکنش‌های نامعمول و همینطور تأکید فرد مبتلا به حفظ ثبات و روال‌هایی خاص در زندگی فردی از نشانه‌های شایع طیف اختلالات اوتیسم هستند. طیف اختلالات اوتیسم می‌تواند از فردی به فرد دیگر به صورت متفاوت و در زمان‌های مختلف ظاهر شود. برخی از مبتلایان اساسا توانایی صحبت و گفتار ندارند اما برخی دیگر به‌طور نسبی دارای توانایی گفتاری مناسبی هستند بطوریکه مبتلایان دارای طیف بسیار گسترده ای از مشکلات جدی بالینی تا ویژگی‌هایی مانند اجتناب از تماس و ارتباط چشمی می باشند. از اینروست که افراد اوتیستیک ممکن است به شدت در بعضی از کارها ضعیف و ناتوان، در برخی از فعالیت ها متوسط و در بعضی از امور حتی بسیار توانا نیز باشند. با وجود این برخی از متخصصین در این حوزه، اوتیسم را گونه‌ای از تنوع طبیعی در تفکر و تجربه انسان می‌دانند و معتقد هستند که لزوماً مشکل بیمارگونه خاصی در یک فرد مبتلا وجود ندارد و لذا حتی بکار بردن واژه بیماری و یا اختلال را در مورد آن مناسب نمی بینند.

مبتلایان به طیف اختلالات اوتیسم عموما در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، ارتباط با دیگران و دنیای خارج، تعاملات و روابط اجتماعی و بازی مشکل دارند. در بعضی موارد، رفتارهای خود آزار دهنده، آسیب به خود یا خودزنی (مانند انگشت یا چیزی را در گوش فرو بردن، کشیدن مو، کندن پوست، گاز گرفتن دست و ضربه به سر) و پرخاشگری نیز دیده می‌شود. در این افراد، حساسیت‌های غیرمعمول در حواس پنجگانه فرد مبتلا در زمینه بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی (مانند حساسیت بیش از معمول به بو، صدا، طعم و یا ظاهر اشیا)، اجتناب از در بغل و در آغوش گرفته شدن، رفتارها و عادت های غذایی غیرمعمول شامل امتناع از غذا، حرکات تکراری مانند دست زدن، مشکل در بیان نیازها، پرش، پاسخ‌های غیرمعمول به افراد، رفتارهای انحصاری (مانند علاقه ویژه و انحصاری به یک برنامه تلویزیونی، یک وسیله و یا بازی خاص)، رفتارهای اجباری یا وسواسی با هدف کاهش اضطراب (مانند قرار دادن اشیاء در یک نظم خاص، دقت در اشیا، و شستن دست‌ها)، تمایل به تنها بودن، دلبستگی به اشیاء یا مقاومت در مقابل تغییر و ناراحت شدن از تغییرات در اعمال روزمره و مشکل در سازگاری با تغییرات (مانند سرپیچی و مقاومت در مقابل جابه‌جا کردن اثاثیه منزل و غیره) ممکن است مشاهده ‌شود. با وجود تمام موارد گفته شده، موضوع اصلی در طیف اختلالات اوتیسم همان اختلال در ایجاد ارتباط با محیط و دیگران است. طیف اختلالات اوتیسم معمولاً با اختلال کم‌توجّهی، بیش‌فعالی، ناتوانی‌های ذهنی، صرع و برخی اختلالات مشابه دیگر نیز ممکن است همراه باشد. البته قابل ذکر است که حدود ده درصد از افراد مبتلا به طیف اختلالات اوتیسم ممکن است در ریاضیات، موسیقی، تولید آثار و خلاقیت هنری توانایی هایی فراتر از افراد عادی داشته باشند.

تا دهه‌های میانی قرن گذشته، دیدگاه غالب در روان‌پزشکی این بود که اوتیسم حاصل سبک نادرست فرزندپروری است. بسیاری معتقد بودند که این اختلال از آسیب‌های روانی دوران کودکی ناشی می‌شود که اغلب به مادرانی سرد، بی‌توجه و طردکننده نسبت داده می‌شد. با این حال، روشن است که عوامل محیطی نیز در بروز اوتیسم نقش دارند؛ برای نمونه، در میان دوقلوهای همسان، تنها یکی از آن‌ها در ده درصد موارد به اوتیسم مبتلا می‌شود.

امروزه باور عمومی بر این است که عوامل ژنتیکی نقش کلیدی در شکل‌گیری اوتیسم دارند. هرچند برای سال‌ها شناسایی این عوامل دشوار بود، اکنون پژوهشگران به سرنخ‌هایی دست یافته‌اند. تحقیقات نشان می‌دهد که اوتیسم دارای پایه ژنتیکی قدرتمندی است، اما هنوز مشخص نیست کدام ژن‌ها درگیرند و چگونه تعامل آن‌ها با سایر عوامل موجب بروز این اختلال می‌شود. احتمال ابتلای دوقلوهای غیرهمسان هم‌جنس به اوتیسم حدود ۳۴ درصد است که به‌مراتب بیشتر از نرخ شیوع عمومی در جامعه می باشد که کمتز از سه درصد است.

در حال حاضر، در حدود ۲۰ درصد از موارد اوتیسم، تفاوت‌های ژنتیکی مشخصی شناسایی شده‌اند که در آن‌ها یک جهش منفرد در یک ژن خاص عامل اصلی اختلال در رشد عصبی است. بررسی این جهش‌های ژنی و نحوه شکل‌گیری آن‌ها یکی از حوزه‌های پرطرفدار در مطالعات اوتیسم به شمار می‌رود. تاکنون بیش از یکصد ژن شناسایی شده‌اند که احتمال وقوع این جهش‌ها در آن‌ها وجود دارد.

پیشرفت‌های اخیر در ژنتیک، مسیر شناخت بهتر چگونگی تأثیر رشد عصبی بر بروز اوتیسم را هموار کرده‌اند. به نظر می‌رسد بسیاری از این ژن‌ها در فرآیند شکل‌گیری قشر مغز فعال می‌شوند؛ بخشی از مغز که مسئول عملکردهای سطح بالای ذهنی مانند حافظه، حل مسئله و تفکر است. این مرحله حیاتی از رشد مغز در دوران جنینی و در رحم رخ می‌دهد و اوج آن بین هفته‌های ۱۲ تا ۲۴ بارداری است. از آنجا که برخی از این جهش‌ها منجر به ناتوانی‌های شدید می‌شوند، بحث‌هایی نیز در جریان است که آیا می‌توان از اطلاعات ژنتیکی برای تصمیم‌گیری‌های مرتبط با تولید مثل در آینده بهره گرفت یا خیر.

بنابراین و بطور خلاصه، ابتلا به طیف اختلالات اوتیسم ارتباط عمده ای با زمینه وراثت و ژنتیکی دارد که البته ژن‌های زیادی در وقوع آن دخالت دارند. برخی از عوامل محیطی نیز ممکن است در مبتلا شدن به اوتیسم موثر باشند هر چند که یافته های اپیدمیولوژیک حاکی از آن است که احتمالا وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سبک زندگی و سطح تحصیلات والدین نقشی در بروز اوتیسم ندارند. بعضا تصورات کاملا اشتباهی نیز مبنی بر تاثیر واکسیناسیون در وقوع طیف اختلالات اوتیسم از سوی بنگاه های سودجو و فرصت طلب ضدعلمی و خرافه پرست ترویج داده می شود که طبعا موضو عیت مبتنی بر یافته های علمی ندارند. مشاهدات میدانی نشان می دهند که طیف اختلالات اوتیسم در پسران به مقدار حدود سه تا چهار برابر شایع‌تر از دختران می باشد. برخی مطالعات علمی عوامل دیگری را نیز در ارتباط با وقوع طیف اختلالات اوتیسم موثر می دانند از جمله: دیابت بارداری مادر، سن مادر و پدر، خونریزی بعد از سه‌ماهه اول بارداری، استفاده از داروهای تجویزی (مانند والپروات) در دوران بارداری، کمبود ویتامین D، زمینه های ژنتیکی خود ایمنی، قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا در دوران بارداری به ویژه فلزات سنگین و ذرات معلق، برخی غذاها، بیماری‌های عفونی، حلال‌ها و ترکیبات مورد استفاده در محصولات پلاستیکی، آفت کش‌ها، الکل، سیگار، موارد روانگردان و همینطور استرس در طی دوران بارداری و قبل از آن. ممکن است گسترش زندگی ماشینی در دهه های اخیر و پیامدهای ناشی از آن مانند فشار روانی و استرس نیز در وقوع طیف اختلالات اوتیسم نقش موثری داشته باشند.

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، بطور متوسط در جهان از هر یکصد کودک، حدود یک نفر مبتلا به اوتیسم است که البته در طی سه تا چهار دهه گذشته به‌طور قابل توجهی افزایش یافته‌است. بدیهی است که با توجه به طیفی بودن اختلالات اوتیسم و روند روبه رشد تشخیص آن با افزایش سن، انتظار داریم که در جمعیت عمومی میزان شیوع آن بسیار بیشتر از زمان کودکی باشد بطوریکه یک مطالعه‌ی منتشر شده اخیرا نشان داد که بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲، تشخیص اوتیسم در افراد ۲۶ تا ۳۴ ساله ۴۵۲ درصد افزایش یافته است. برخی ویژگی‌های اوتیسم تا زمان بزرگسالی آشکار نمی‌شوند، زیرا در این مرحله از زندگی نیازهای اجتماعی جدیدی پدیدار می‌شود. برخی دیگر نیز در سنین بالاتر ممکن است یاد گرفته باشند که رفتارهای خود را پنهان کنند. ولی در هر صورت، علائم رایج اوتیسم شامل دشواری در برقراری ارتباط اجتماعی و تمرکز شدید بر روی برخی الگوهای تکرار شونده در محیط و یا موضوعات خاص می باشد که این علائم ممکن است در دوران کودکی فرد تشخیص داده نشده و در بزرگسالی شناسایی شوند. بر این اساس در برخی کشورها رقم شیوع تا ده درصد جمعیت عمومی برای تمام سنین نیز گزارش شده است. طبق برخی گزارش های پژوهشی احتمالا در ایران در حال حاضر بیش از دو میلیون نفر مبتلا به اوتیسم هستند.

هنوز درمان ویژه ای برای اوتیسم وجود ندارد. در خیلی از موارد، آموزش های مهارتی و مداخلات رفتاری جهت ارتقا خودمراقبتی، روابط اجتماعی و ارتباط زبانی ضرورت دارند. ضمنا البته ممکن است برای کاهش صفات تحریک و حس آزار در مبتلایان، تجویز برخی از داروهای ضدروان‌پریشی ضرورت داشته باشد.

همه ساله، روز دوم آوریل به عنوان روز جهانی آگاهی در مورد اوتیسم نامگذاری شده است.

(برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید و یا با ما تماس بگیرید)