نابخردی‌های پیش‌بینی‌پذیر

‏(این نوشته توسط دانشجوی پزشکی بیتا اسفندی تهیه شده است)

چرا سردرد ما پس از خوردن آسپیرین یک سنتی باقی می‌ماند ولی بعد از خوردن آسپیرین پنجاه سنتی از بین می‌رود؟ چرا وقتی معده‌مان دیگر جا ندارد، باز هم سراغ بوفه‌ی مجانی می‌رویم؟ چرا بابت یک فنجان قهوه چندین دلار می‌دهیم درحالی‌که تا همین چند سال پیش بابت آن کم‌تر از یک دلار می‌پرداختیم؟ واقعیت آن است که پیش از دوران اخیر کم و بیش همه دارو ها، دارونما بودند: چشم وزغ، بال خفاش، شش خشکیده روباه! هنوز که هنوز است دارونما ها جادوی خود را به کار میبرند. دارونماها بر مبنای قدرت تلقین کار می کنند. آن ها به این دلیل موثر هستند که مردم به آن ها باور دارند ولی تلقین چگونه اثر میکند؟ گاهی تنها همین که پزشک به حرف مریض اش گوش کند حال او را بهتر می کند. یا مثلا به سادگی می توان تصور کرد که مبل چهارهزار دلاری راحت تر از مبل چهارصد دلاری است. این بیانگر آن است که ذهن ما بدن مان را کنترل می کند. علت آن البته همیشه واضح و مشخص نیست و مستلزم انجام آزمایش های بیشتر می باشد.

اصولا وقتی زمان تصمیم‌گیری در زندگی‌مان می‌رسد، فکر می‌کنیم کنترل اوضاع در دست مان است. فکر می‌کنیم انتخاب‌هایی هوشمندانه و خردمندانه انجام می‌دهیم. ولی آیا به راستی چنین است؟ دن آریلی، اقتصاددان رفتاری در کتاب “نابخردی‌های پیش‌بینی پذیر” با یک سری آزمایش‌های روشنگرانه و اغلب شگفت‌انگیز بر این تصور عمومی که ما اصولاً به شیوه‌های خردمندانه عمل می‌کنیم، خط بطلان می‌کشد. آریلی با درهم آمیختن تجربه‌ی روزمره و پژوهش‌های تحول‌برانگیز، نشان می‌دهد که چگونه توقعات، عواطف، هنجارهای اجتماعی، و دیگر نیروهای نامریی و  بنظر غیرمنطقی، توانایی تعقل ما را به بیراهه می‌کشانند. آریلی پی برده است که نه تنها ما همه روزه اشتباهات ساده‌ی تعجب‌آوری انجام می‌دهیم، بلکه دوباره همان نوع اشتباهات را تکرار می‌کنیم. ما دائماً اضافه می‌پردازیم، دست‌کم می‌گیریم و پشت‌گوش می‌اندازیم. اما این رفتارهای گمراه‌کننده نه تصادفی‌اند نه بی‌مفهوم. آن‌ها اسلوب‌مندند و قابل پیش‌بینی و ما را به‌طور پیش‌بینی‌پذیری نابخرد می‌سازند. از نوشیدن قهوه تا کم‌کردن وزن، از خریدن ماشین تا برگزیدن شریک زندگی. آریلی چگونگی در هم شکستن این الگوهای اسلوب‌مند اندیشه را برای گرفتن تصمیم‌های بهتر تشریح می‌کند. کتاب “نابخردی‌های پیش‌بینی‌پذیر” شیوه‌ی برهمکنش ما با جهان را دگرگون می کند. یک تصمیم کوچک برای تغییرات بزرگ در هر زمان.

(این نوشته اندکی ویرایش شده است. برای مطالعۀ کامل تر، کتاب “نابخردی‌های پیش‌بینی‌پذیر” را مطالعه کنید.)